تاریخچه چای

سابقه مصرف چای در ایران به عنوان یک نوشیدنی سطح بالا به قرن هفدهم میلادی می‌رسد.

امروزه مصرف چای لاهیجان، یکی از اجزای جدایی ناپذیر زندگی عادی مردم در ایران است. سابقه مصرف چای لاهیجان در ایران، به کمتر از دو قرن پیش بازمی‌گردد. با این حال، برخی معتقدند که پیشینهٔ مصرف چای در ایران به سده دوم میلادی می‌رسد. برخی از جهانگردان از چایخانه‌هایی سخن گفته‌اند که بزرگان و توانگران در آن جا جمع شده و چای می‌نوشیدند.

مشخص نیست ایرانیان چه زمانی اولین بار با این نوشیدنی آشنا شدند. بیرونی در کتاب الصیدنه اش که در نیمهٔ اول قرن پنجم، جزئیاتی در خصوص گیاه چای و استفاده از آن در تبت و چین آورده‌است. ظاهراً عادت چای نوشی تا قرن هفتم هجری به غرب آسیا نرسیده و ممکن است مغول‌ها در اشاعهٔ آن تأثیر داشته باشند. امیرکبیر نیز ممکن است نقشی در ترویج چای در ایران داشته باشد. او از دولت فرانسه دو دست ظروف چای خوری، شامل سماور نقره‌ای، و یکی دیگر را از تاجری روس دریافت کرد. امیر کبیر انحصار سماورسازی با یارانهٔ دولتی را به استادکاری در اصفهان اعطا کرد.

چای در لاهیجان

کشت چای لاهیجان در ایران، از سال ۱۳۱۴ هجری قمری آغاز شد. در این سال، یکی از رجال آن دوره به نام محمد میرزا کاشف السلطنه به عنوان ژنرال کنسول ایران در هند مأمور به خدمت بود. او توانست در بازگشت به ایران، چند بته چای را با زحمت فراوان وارد ایران کند. وی با توجه به مطالعاتش بر روی انواع چای و نحوه کشت آنها، شهر لاهیجان را به دلیل هوای مناسب برای کشت چای انتخاب کرد. این شهر امروز به عنوان مرکز کشت چای در ایران درآمده‌است. مقبرهٔ کاشف‌السلطنه در لاهیجان امروز به صورت گنجینهٔ تاریخ چای ایران در لاهیجان درآمده‌است.

سهم ایران ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای جهان است.

تاریخچه چای در ایران

در چند سال اخیر صنعت چای ایران دوره تلخی را پشت سر گذاشته که به گواه دست‌اندرکاران، در تاریخ صد ساله صنعت چای ایران بی‌سابقه‌است. در فاصله ژوئن سال ۲۰۱۳ تا مه سال ۲۰۱۴، سازمانی به‌نام صلح سبز هند دست به اقدام خاصی زد. آنها به بررسی چای تولید هشت شرکت از ۱۱ شرکت بزرگ حاضر در بازار چای کشور هند را کردند. این شرکت‌ها به ایران، روسیه، آمریکا، انگلیس و امارات و کشورهای دیگر صادرات داشتند. از سوی این سازمان تأیید شد که چای هندی صادراتی به ایران سمی است. نمونه‌ی برندهای معروف چای هندی که از سوی بازوی این سازمان مورد بررسی قرار گرفته‌اند آلوده به سطح بالایی از مواد شیمیایی خطرناک بوده‌است.

تاریخچه این نوشیدنی در چین باستان حدود 5000 سال قدمت دارد. طبق افسانه ای حدود سال 2732 قبل از میلاد، امپراتوری به نام شن نونگ درحال جوشاندن آب بود. در همان زمان به طور اتفاقی تعدادی برگ چای داخل ظرف آب افتاده و نوشیدنی چای کشف می‌شود. امپراطور بلافاصله به عطر مطبوعی که از آب استشمام کرد علاقمند شد و مقداری از آن را نوشید. افسانه ها می‌گویند که شن نونگ زمان نوشیدن این دمنوش احساس خاصی را توصیف می‌کرد. او می‌گفت گونه‌ای از احساس گرما به طوری که انگار این نوشیدنی در حال بررسی هر قسمت از بدنش بود.

اختراع یا کشف چای سیاه

تا اواخر قرن هفدهم تمامی چای‌ها در کشور چین، چای سبز بودند. با بیشتر شدن تجارت این محصول، تولید کنندگان چینی متوجه نکته خاصی شدند. آنها فهمیدند که می‌توان برگ‌های چای را با فرآیند تخمیر خاصی برای مدت زمان طولانی‌تری نگهداری کرد. چای سیاهی که از این فرآیند بدست می‌آمد طعم و عطر خودش را مدت طولانی تری نسبت به چای سبز حفظ می کرد. به همین دلیل تجارت چای برای مسافت های طولانی بسیار راحت تر شد.

تاریخچه چای در تبت

چینی ها این نوشیدنی را در ابتدای قرن نهم به تبت معرفی کردند. آب و هوای نامساعد و زمین های سخره ای باعث شد، رشد این گیاه در تبت با مشکل مواجه شود. بنابراین چای باید با گونی از طریق کاروان وارد تبت می‌شد. به این طریق نه تنها عبور از سخره ها و ارتفاعات مشکل بود بلکه محموله‌ها توسط دزدها و راهزنان نیز تهدید می‌شدند. با بالا رفتن تقاضا چای در تبت، روزانه حدود 2 تا 300 گونی وارد تبت میشد.
این نوشیدنی در تبت به حدی محبوب شد، که از آن به عنوان پول و ارز برای مبادله استفاده می‌کردند. چای فشرده شده (پوئر) تقریبا یک روش رایج برای پرداخت و دریافت همه چیز بود؛ معمولا کارگرها و خدمتکارها به عنوان دستمزد چای میگرفتن.

تاریخچه چای سنتی ژاپنی

چای مورد استفاده در مراسم چانویو (Chanoyu) چای سبز قوی پودر شده ای به نام “Matcha” ماچا یا ماتچا هست. چای ماچا برای ذائقه غربی کمی عجیب غریب به نظر می‌آید. اما ژاپنی ها این نوع چای را به روش دم کردن برگ که باعث ایجاد طعم تند و تیز می‌شود، ترجیح میدهند. در اواخر دهه 1730 مشخص شد که بخار دادن به برگ‌ها باعث جلوگیری از تخمیر و اکسید شدنشان می‌شود. در این زمان بود که دوباره چای دم کرده در ژاپن رواج پیدا کرد.

چای در ژاپن امروزی

امروزه چای در ژاپن با هر وعده غذایی سرو می‌شود. این نوشیدنی به صورت آماده و در قوطی در تمام فروشگاه ها موجود بوده و برای خوشامد گویی به مهمان از این نوشیدنی استفاده می‌شود. در ژاپن حتی بستنی با طعم چای سبز محبوبیت بسیاری دارد. به علت مساحت محدود کشور ژاپن برای کشاورزی، برای کشت این گیاه از روش پیچیده ای استفاده می‌شود. در این کشور دامنه کوه را به صورت پله کانی تغییر شکل داده و برای پرورش چای از آن استفاده می کنند. در حال حاضر صنعت پرورش چای در ژاپن پیشرفته ترین در بین تمام کشور های جهان به حساب می‌آید. همچنین در این کشور از ماشین آلات تخصصی زیادی برای پرورش این گیاه استفاده می‌شود. ژاپنی‌ها بعلت ذائقه متفاوت، این نوشیدنی را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که رنگی سبزتر، طعمی قوی‌تر و شیرین تری نسبت به چای چینی دارد.

تاریخچه چای در روسیه

در سال 1618 چینی ها به تزار الکسیس پادشاه روسیه برگ این نوشیدنی را هدیه کردند. همه درباره این نوشیدنی جدید کنجکاو بودند و چای به سرعت محبوبیت زیادی پیدا کرد. برای انتقال این نوشیدنی به روسیه، مسیر تجاری‌ای که با کاروان های شتر این گیاه را حمل می کردند ایجاد شد. این کاروان‌ها بایستی 17702 کیلومتر را طی می کردند که چیزی حدود 1 سال ونیم طول می‌کشید. برای راضی نگه داشتن روس های تشنه به چای سالانه چیزی حدود 6000 شتر از این نوشیدنی وارد روسیه میشد. که هر شتر به مقدار 270 کیلوگرم برگ حمل می کرد. در سال 1903 راه آهن سیبری راه اندازی شد، که زمان حمل و نقل رو از 1 سال و نیم به 1 هفته کاهش داد.

تاریخچه چای در اروپا

پرتغالی‌ها و هلندی‌ها برای اولین بار در سال 1610 این نوشیدنی را وارد اروپا کردند. زمانی که شاه چارلز دوم (پادشاه انگلستان) با شاهزاده پرتغالی کاترین براگانزا ازدواج کرد. ملکه جدید بریتانیا به عنوان جهیزیه یک صندوق چای مرغوب چینی را همراه خود آورد، چون عاشق این نوشیدنی بود. ملکه شروع به سرو این نوشیدنی در دادگاه و بین دوستان اشرافی خودش کرد. اینطور بود که خبر نوشیدنی عجیب و خوش طعم همه جا پیچید. به عنوان یک کالا وارداتی و لوکس فقط افراد ثروتمند می‌توانستند چای بنوشند. به طوری که کمترین وزن از برگ این نوشیدنی معادل یک ماه دستمزد یک کارگر بود. و همچنین قیمت بالای این نوشیدنی باعث شد که بسیار شیک و لوکس به حساب بیاد.

تاریخچه چای در جهانی شدن تجارت

هلندی ها تا سال 1678 روی تجارت این نوشیدنی تسلط داشتند تا زمانی که انگلیسی ها شروع به واردات چای در مقیاس زیاد کردند. خانواده سلطنتی بریتانیا که به دنبال کنترل تمام و کمال سود این بازار بودند؛ شرکت هند شرقی را اجاره کردند. و سپس انحصار تجارت در سراسر آسیا و شرق آفریقا را به این کمپانی دادند.

تاریخچه چای هند

(جنگ های تریاک)

با افزایش مصرف چای صادراتی، بریتانیا در تامین محصول برای واردات ناتوان شد. پنبه محصول اصلی تولیدی بریتانیا بود، اما چینی ها علاقه ای به مبادله پنبه با این نوشیدنی نداشتن. کالای مورد علاقه چینی ها برای مبادله نقره بود. به این دلیل انگلیسی ها به کشت تریاک در مستعمره آسیایی خود یعنی هند رو آوردند. بریتانیایی ها تریاک را از مرز هند به چین فرستاده و با نقره مبادله می‌کردند و بعد با همین نقره از چینی‌ها چای می‌خریدند. طرح غیرقانونی تریاک تا سال 1839 ادامه داشت؛ تا زمانی که یک مقام چینی 20000 صندوق تریاک را در دریایی نزدیک به کانتون انگلیس فرستاد.

تاریخچه چای در آمریکا شمالی

در سال های اولیه آمریکا شمالی مستعمره اروپا بود. به همین دلیل جای تعجبی نیست که مصرف این نوشیدنی در آمریکا خیلی رواج پیدا کرد. آداب و سنت های نوشیدن چای از اقیانوس اطلس عبور کرده بود و توسط آمریکایی ها اجرا می‌شد. چایخانه‌ها و لوازم چای‌خوری چینی که از نقره ساخته شده بودند، با ظرافت خاص در شهرهای جدید نیویورک، بوستون و فیلادلفیا محبوب شد.

راهنمای نحوه دم کردن انواع چای سیاه لاهیجان